Vila Prendić – novi pogled, novo trajanje
Kustoskinja: Aleksandra Šević
30.05–15.06.2024.
→ Likovna Galerija KCB, Knez Mihailova 6
Izložba Vila Prendić – novi pogled, novo trajanje ima za cilj približavanje stambene arhitekture međuratnog modernog pravca, njenu obnovu i prilagođavanje savremenim uslovima života, uz očuvanje vrednosti arhitekture i postulata na kojima je zasnovana. Prikazuje proces sagledavanja, proučavanja, obnove, sanacije, adaptacije i rekonstrukcije, kao primer dobre prakse koji treba da predstavlja put i način na koji se moramo odnositi prema kulturnom nasleđu, ne samo ovog perioda.
Vila Prendić – kao nazaobilazni zapis burne epohe procvata građanske kulture Beograda između dva rata, govori o stepenu svesti i obrazovanosti i investitora i arhitekte da zajedno ostvare prvoklasno mesto stanovanja za porodicu koja reprezentuje generaciju u usponu. Modernizam vile Prendić nije bio proizvod pomodnosti već upućenosti u najvrednije ideje u arhitekturi Evrope tog vremena. Nije samo stilska bezornamentalnost značila da se ova vila razlikovala od do tada građenih, uglavnom akademski koncipiranih stambenih zdanja, već je potpuni preokret u koncepciji plana i shvatanju funkcije, ono što je ukazivalo na duboko razumevanje modernosti. U vili Prendić je sublimiran autentičan modernistički duh, koji beogradsku arhitekturu približava evropskim uzorima. U njoj ne postoji nijedan suvišan deo, cela kuća je funkcionalno koncipirana bez neekonomičnog rasipanja prostora i razvijanja spoljašnjeg kubusa, postignut je luksuzan unutrašnji stambeni prostor visoke reprezentativnosti. Ubraja se u najreprezentativnije primere modernizma u Beogradu, u kome je konsekventno je sproveden koncept arhitekture modernističkog pokreta sa purističkom obradom fasada, organizacijom kompaktnog prostora i stroge funkcionalnosti osnove.
Vila predstavlja autorsko ostvarenje istaknutog arhitekte Milana Zlokovića. Kroz prikaz rekonstrukcije ovog objekta, izložbom se približava njegov opus, sa osvrtom na njegov značaj u osnivanju i radu Grupe arhitekata modernog pravca u Beogradu (GAMP) i vredne individualne stambene objekte građene u periodu između dva svetska rata kao rezultat kreativnosti njenih osnivača, arhitekata Milana Zlokovića, Branislava Kojića, Jana Dubovog i Dušana Babića.
Prikazom ostvarenja u oblasti beogradske stambene arhitekture u periodu između dva svetska rata dat je osvrt na paralelnu primenu više stilskih pravaca koji tek sredinom dvadesetih godina rezultira pojavom modernizma. Narastajuća potreba za stambenim prostorom praćena velikim prilivom stanovništva u gradove ima za posledicu ubrzanu gradnju i obnovu ratom porušenog građevinskog fonda. U prvim godinama po završetku Prvog svetskog rata nastavljena je primena tradicionalnih materijala, tehnika i konstrukcija. Dolazak brojnih ruskih arhitekata sa razvijenom praksom akademske stilske orijentacije takođe je uticao na kasniju pojavu moderne arhitekture na beogradskoj arhitektonskoj sceni.
Tek polovinom dvadesetih godina prošlog veka moderne ideje, koje su uveliko prisutne u razvijenim evropskim centrima, donose novinu u graditeljskoj praksi. Modernistički pokret u arhitekturi Beograda, iako delimično prihvaćen, doneo je odsustvo suvišne dekorativnosti, pročišćene forme, oblike, novi prostorni koncept, primenu novih materijala i konstrukcije, novu dekorativnost. Prva ostvarenja koja su nosila pečat „modernog stila“ u suštini, osim odsustva stilske i eklektičke dekoracije, nisu donosila punu primenu moderne arhitekture. Opšte prihvatanje moderne arhitekture može se datirati tek posle 1930. godine, kada nastaju i najuspešniji i najreprezentativniji objekti ovog pravca. Taj proces započeo je izgradnjom porodičnih kuća u kojima su primenjeni i realizovani principi i proverene mogućnosti razvoja moderne arhitekture. Moderni arhitekti Beograda preuzimaju tradicionalni model funkcionalne organizacije stana ne menjajući radikalno programsku shemu. Zlokovićev projekat vile za bračni par Prendić sublimira redak i istinski modernistički duh, dosledno i beskompromisno ostvarujući koncept unutrašnjeg prostora zasnovanog na funkcionalnosti primerenoj porodičnoj strukturi i životnom stilu korisnika. Izgradnja prve i druge faze Profesorske kolonije definisala je urbani prostor na kome je 1932. i izmenama 1933. godine podignuta vila za bračni par Prendić. Prostor Profesorske kolonije predstavlja celovitu i jedinstvenu urbanu celinu, u najvećem delu izvedenu u skladu sa teorijom i praksom izgradnje vrtnih gradova.
Urbanistički vila je pozicionirana kao slobodnostojeći spratni objekat na regulacionoj liniji, sa frontalnim delom orijentisanim ka javnom prostoru – parku. Analiza volumena prikazuje karakteristično izraženu dinamiku stepenovanja arhitektonskih masa, odnosno izdvojenu partiju sa spoljnim stepeništem iz kubičnog volumena objekta. Prikaz unutrašnje organizacije prostora uverava kako je moguće pomiriti dve funkcije, stanovanje i rad (lekarsku ordinaciju), jasno odvojene na različitim nivoima i sprovedene kroz, za Zlokovića svojstven, tretman raumplana.
Okosnicu kuće preko koje se rešava raumplan čini glavno stepenište koje na najneposredniji i najfunkcionalniji način spaja sve grupe stambeno-radnog sklopa. Veštom manipulacijom nivoa postignuta je izuzetna funkcionalnost šeme unutrašnje vertikalne komunikacije. Glavno unutrašnje stepenište polazi od nivoa visokog prizemlja i spaja hol i predsoblje na spratu, dok je u servisnom delu kuće ostvarena dovoljna visina ispod glavnog stepeništa za sporedno, ekonomsko stepenište između niskog prizemlja i podruma. Ovim je postignuta funkcionalna veza srodnih funkcija, a da ni u jednoj tački nema ukrštanja tri različita funkcionalna toka.
Prikazom svih faza obnove i procesa rada na rekonstrukciji objekta: zatečeno stanje objekta u trenutku kada novi vlasnici preuzimaju vilu, izgled enterijera i eksterijera koji su bili osnova za početak izrade projektne dokumentacije, početak izvođenja radova sa demontažom svih elemenata koji su devastirani i derutni i koji su planirani za uklanjanje, analizu svih prethodnih intervencija koje se „čitaju/uočavaju“ na unutrašnjoj strukturi, pregradnim i fasadnim zidovima, tavanicama, terasama, kao i manja dogradnja toaleta na dvorišnoj strani objekta, koje govore o istorijatu i nivou izmena unutrašnje organizacije kao posledica različitog modela korišćenja ovog stambenog objekta u različitim društvenim okolnostima, predstavljen je arhivski projekat za izgradnju objekta, vrednosti arhitekture zbog kojih je utvrđen za spomenik kulture, kao i društvene i istorijske okolnosti u kojima su građeni stambeni objektu druge faze izgradnje Profesorske kolonije.
Skoro vek posle izgradnje pojavila se nova osvešćena porodica koja je spremno prihvatila izazove njene rekonstrukcije, prepoznajući i prihvatajući vrednosti i kvalitete ovako oblikovanog stambenog prostora, stvarajući svoj budući životni prostor. Iz dugogodišnjeg napuštenog stanja, objekat će dobijanjem novog vlasnika proći kroz fazu potpune rekonstrukcije i nastaviti svoje trajanje.
Ovim vidom prezentacije i promocije nepokretnog kulturnog nasleđa, jača se njegova vidljivosti, produbljuju znanja i tumačenje vrednosti arhitekture ovog perioda, često neopravdano zapostavljene. Primenjene konzervatorske metode i postupci upotpunjeni su komunikacijom sa istorijskim i materijalnim slojevima arhitektonskog nasleđa modernog pravca doprinoseći njenoj boljoj zaštiti.
Objekti stambene namene posebno su osetljivi upravo zbog brojnih promena koje kontinuirani razvoj životnih potreba donosi, pa njihova zaštita predstavlja traganje za onim rešenjem koje će na najbolji način pomiriti izvorne vrednosti i očekivanja koja životni prostor savremenog čoveka treba da ispuni.
