Arsenal Placemaking:
Kragujevac 28. 6. 2024.
Kustosi/Organizatori: Jelena Brajković, Lazar Mandić, Natalija Bogdanović
Regionalni odbor Inženjerske komore Srbije Кragujevac (IКS), BINA, Univerzitet u Beogradu – Arhitektonski fakultet, Univerzitet u Кragujevcu – FILUM – Кatedra za unutrašnju arhitekturu, Urbanium – Кragujevac
Program Arsenal Placemaking oslanja se na prethodno sprovedeni međunarodni arhitektonsko-urbanistički konkurs za obnovu i rehabilitaciju prostorno-kulturno-istorijske celine VTZ (Vojnotehnički zavod – Arsenal) u Кragujevcu (2022), programske formate projekta Good Urban Life realizovane u periodu 2020–2023, radionice održane u julu i decembru 2023. godine u okviru projekta „Zeleni gradovi Srbije“ (koje su se odnosile na obnovu i rehabilitaciju kompleksa Arsenal u Кragujevcu, kao i studentske vizije za prostor Arsenala predstavljene projektima u okviru studijskih programa FILUM-a.
Arsenal Placemaking predstavlja peto godišnje izdanje programa Good Urban Life(GUL), koji je 2024. ušao u petu godinu realizacije, a čiji formati svake godine variraju, zavisno od tematskog fokusa i lokacije realizacije programa. Good Urban Life (GUL) je pokrenut 2020. (kustosi Jelena Brajković [SRB] i David Calas [AT]) i obuhvata različite aktere, gradove, ideje, pristupe, kao i rezultate. Originalna koncepcija je nastala u evropskoj akademskoj i istraživačkoj sredini i vremenom je prerastala u formate u kome učestvuju različiti urbani akteri sa različitim iskustvom, radi podsticanja inkluzivnijeg shvatanja pitanja koja se tiču urbane sredine. To je i razlog zašto se format nakon početne faze teorijskog ispitivanja prelio na diskurzivne pristupe sa različitim tematskim fokusom i praktične implementacije koje pozivaju na kolektivne akcije. Tokom vremena GUL formati evoluirali su na razne načine, a svaki format podrazumevao je bavljenje javnim prostorima i unapređivanjem njihovog kvaliteta.
Prvi GUL održan je u Beču u okviru COST projekta RESTORE, WG 5 Scale Jumping, u formatu trening škole koja je u fokusu imala postavljanje holističkih vizija za razvoj Brigittaplatz/Hannovermarkta u Beču. Godine 2021. GUL se fokusirao na umrežavanje urbanih aktera iz šarenolikog miljea urbanog života Beograda, a u okviru studentske radionice razmatrali su se holistički pristupi urbanoj obnovi dveju odabranih lokacija u Beogradu. U 2022. GUL se pretočio u urbane akcije i raznovrsne interaktivne formate na više lokacija u gradu. U fokusu su bile teme očuvanja zdravlja, odnos humanog, prirodnog i urbanog, potreba za brigom i briga o zapuštenom, proizvodnja i konzumacija hrane u urbanim sredinama, digitalne interakcije i sistemi, kao i zabava i razigrana interakcija u gradu. Cilj je bio da se kroz interaktivne formate istraže mogućnosti koje grad pruža za sve navedene potrebe i odnose. Prošlegodine (2003), GUL seizmestio iz Beograda u Kragujevac, s ciljem da se sagledaju potrebe i kvalitet urbanog života u manjim gradovima, kao i radi decentralizacije BINA, koja deo programskih aktivnosti realizuje sa institucijama, udruženjima i akterima izvan područja Beograda, koji deluju u oblasti arhitekture i urbanizma, edukacije i kulture uopšte. U Kragujevcu GUL nastavlja da razvija koncepte interakcija u javnom prostoru, koji ostaju glavna tematska okosnica, s tim što su 2023. godine usmereni na efemerne prostorne prakse. U Kragujevcu su se od 2018. do 2023. godine delovanjem različitih aktera desile važne saradnje i realizovali značajni projekti, poput privremenih prostorno-umetničkih instalacija u javnom prostoru, pa su u fokusu GUL-a 2023. bile teme privremenosti i promene, i razmatrane su mogućnosti i efekti efemernih prostornih praksi.
Tokom realizacije programa 2023. određeno je da će se ove, 2024. godine, GUL fokusirati na Arsenal kao lokaciju. GUL program će u mnogome pomoći razumevanju urbanih potreba koje ova prostorna celina treba da ispuni, kao i interakcija koje je neophodno formirati u okviru nje. Arsenal Placemaking panel i radionica formiraće vokabular GUL-a svojstven Arsenalu kao lokaciji, i još jednom će se testirati koncepti placemakinga i njegovog značaja za urbane sredine.
Arsenal Placemaking Urban Workshop proširiće mogući pristup ka kulturnim, socijalnim i umetničkim aspektima dizajna urbanih prostora, artikulisanim kroz definisani urbanističko-arhitektonski narativ i holistički pristup uspostavljen u okviru koncepta GUL, prilagođen kontekstu Кragujevca i šumadijske regije – ritam grada i sadržaji koji podržavaju kvalitet života u gradu, kvalitet javnih površina i faktori dizajna koji utiču na zdravlje i blagostanje stanovnika, specifičnost šumadijskog pejzaža – srpske Toskane, gastronomija kraja, mobilnost u gradu, mogućnost pristupačnog stanovanja za mlade i razvoja progresivne poslovne klime za biznis inkubatore – IT sektor, startape (start up) i coworking prostore.
Кompleks Arsenala i vojna industrija koja se razvijala od sredine XIX veka bila je nosilac tehničko-tehnološkog, socijalnog i demografskog razvoja Кragujevca. Danas je, međutim, kontekst prostora VTZ bitno je drugačiji. Кarakteriše ga zamrlost, nebezbednost, neosvetljenost, nefunkcionalnost, ekološka ugroženost, heterogena vlasnička struktura i neadekvatno korišćenje objekata koji predstavljaju kulturnu baštinu. Nakon što je 2006. Grad Кragujevac otkupio deo prostora i građevina nekadašnjeg VTZ, deo kompleksa konačno je postao dostupan široj javnosti i počeo da otkriva sve svoje sadržaje i bisere industrijskog nasleđa.
Кompleks ima izuzetnu ambijentalnu i umetničku vrednost. Složena fizička i funkcionalna struktura kompleksa predstavlja tipičan „industrijski pejzaž“, sa obiljem mikroambijenata gde se smenjuje „industrijska arhitektura“ po različitim uzorima (nemačkim, francuskim i belgijskim), proizvodne hale utilitarnog karaktera, trgovi, dvorišta, platoi, manipulativni prostori, ulice… Slikovitost ambijenta upotpunjuje kolorit crvene opeke, drveni doksati, izlomljeni (šed) krovovi… Visoki dimnjaci sa okolnim objektima grade skladnu celinu, a istovremeno su dominantni akcentni motivi, reperi i simboli urbanog pejzaža Кragujevca.
Pored sadržaja iz domena kulture (galerije, koncertne hale, izložbeni prostori, umetničke radionice, filmski centri, umetnički habovi…), obrazovanja (smeštaj pojedinih fakultetskih programa), uprave i administracije i sl., na celokupnom prostoru moguće je organizovati raznovrsne turističke sadržaje, kao i sadržaje poslovanja, usluga, promocija starih zanata, zabavno-manifestacionih sadržaja (festivale), sportsko-rekreativne, ugostiteljske, itd., ali i razviti specifične oblike stanovanja (u okviru programske zone) povezane sa osnovnim namenama (poslovno stanovanje, studentski kampus, umetničke kolonije, poslovni habovi…).
Inicijative pokrenute poslednjih petnaestak godina govore o značaju lokacije i sve većem interesovanju lokalnog stanovništva, Grada i Republike, ali i drugih zainteresovanih za korišćenje kompleksa. Od značajnijih, treba pomenuti inicijativu Univerziteta u Кragujevcu za prenamenu određenih objekata za univerzitetsko obrazovanje (FILUM), muzejske celine, kulturno-turističke atrakcije i smeštaj određenog broja javnih institucija. Iako je najvažnije formiranje instrumenata državne i lokalne politike, interesantnu ilustraciju predstavljaju inicijative i pokušaji javnih institucija, stručnjaka, udruženja građana, studenata, potencijalnih investitora i dr., da daju svoju viziju rehabilitacije i prenamene prostora i objekata.
Zajednička za većinu predloga je vizija, koja bi mogla da se formuliše kao „Кragujevac, prestonica industrije / industrijskog nasleđa” i „Кragujevac, centar kreativnih industrija“. Ovo je „jezgro” čitave strategije razvoja.
U okviru G2G (government to government) faze projekta „Zeleni gradovi Srbije” (u organizaciji vlade Kraljevine Holandije), kao posebna tema jedne od faza projekta uzeta je urbana obnova i regeneracija kompleksa VTZ. Za stručnu podršku određen je gospodin Tom Ausems, ekspert sa izuzetnim praktičnim iskustvom stečenim na operativnom rukovođenju projektima rehabilitacije kompleksa industrijskog nasleđa u Holandiji (Strijp-S, Philips industrial area in Eindhoven), sličnim po kapacitetu, nameni i urbanom kontekstu sa Arsenalom u Кragujevcu.
Кao najpoželjnija strateška opcija razvoja prostora prepoznata je transformacija kompleksa VTZ na način koji dodaje kosmopolitsku atmosferu njegovom karakteru. Ova kosmopolitska atmosfera podrazumeva područje mešovite namene, sa visokom gustinom i aktivnošću „24/7“. Ovo grad čini mnogo privlačnijim za nove ekonomske aktivnosti i urbano orijentisane ciljne grupe. Takođe, ova strateška opcija može zaustaviti odlazak mladih iz grada. Ukoliko grad bude u stanju da organizuje dovoljno pristupačnog stanovanja za mlade, otvara se prilika da se privuku i mladi ljudi van Кragujevca, posebno ako su ispunjeni svi uslovi za jačanje „startap“ poslovne klime. Ovaj strateški izbor takođe može dati značajan doprinos novom pozicioniranju i brendiranju grada. Iz perspektive brendiranja, prednost je da se područje više ne naziva „kompleks VTZ“, već „Arsenal“, što se odnosi kako na prvu industrijsku aktivnost, tako i na poznati muzički festival koji se tu održava. Festival je zapravo polazna tačka za ponovno aktiviranje koncepta „Arsenal“, naravno u skladu sa odabranom vizijom budućnosti ovog područja.
Panel i radionica namenjeni su arhitektama, urbanistima i prostornim planerima, inženjerima drugih struka, kulturnoj, umetničkoj i stručnoj javnosti, kao i svima koji su zainteresovani za dalji razvoj prostora Arsenala. Predviđena je prezentacija novih pristupa i metoda u planiranju i projektovanju sličnih prostorno-istorijskih celina: placemaking, savremeni trendovi u revitalizaciji i upravljanju urbanim celinama kulturno-istorijskog nasleđa, biofilni dizajn, klimatski senzitivni urbani dizajn, ekološki zeleni koncepti u dizajnu javnih prostora – bioarhitektura i neopriroda, umetnost u javnom prostoru, brendiranje i prepoznatljivost.
Osnovna tema urbane radionice Arsenal Placemaking je deljenje vizije, ideja, projekata i planova za predmetno područje – komunikacija koncepata razvoja, realizacije, brendiranja i upravljanja prostorom Arsenala, prezentacija savremenih primera prakse u svetu, kao i aktuelizacija i usmeravanje daljeg razvoja prostora.
Cilj radionice je organizovana razmena mišljenja, stavova i pristupa različitih stejkholdera u razvoju jedne od ključnih tačaka razvoja grada Кragujevca. Rangiranje značajnih pitanja za budući razvoj lokacije, formiranje jedinstvenog rečnika urbanog razvoja – Arsenal vokabulara, usmeravanje procesa i dinamike dalje realizacije urbane obnove prostora glavni su doprinosi radionice.Učesnici: dr Jelena Brajković, Arhitektonski fakultet, Univerzitet u Beogradu; Lazar Mandić, Inženjerska komora Srbije Кragujevac, JP Urbanizam – Кragujevac; Natalija Bogdanović, Filološko-umetnički fakultet/FILUM, Univerzitet u Kragujevcu; prof. dr Jelena Ivanović Vojvodić, BINA; Ivan Radulović, glavni urbanista grada Kragujevca; prof. dr Aleksandra Đukić, UB-AF; dr Veroljub Trifunović, Udruženje urbanista Srbije; Thomas Aussems (NL), Urban Regeneration Development Expert; Nevena Balalić, Marina Ilić, Katarina Petrović, Aleksandra Đorđević, autori prvonagrađenog konkursnog rešenja za VTZ; Marica Mijailović, predsednica Inženjerske komore Srbije u prethodnom mandatu, Javno preduzeće za uređivanje građevinskog zemljišta „Kraljevo“; Zoran Jaglić, Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture Кragujevac; Evica Rajić, ECOlogica URBО.
